Człowiek powinien wiedzieć, że w mózgu i tylko w mózgu
powstają nasze przyjemności, radości, śmiech i żarty,
a także nasze smutki, ból, zgryzota i łzy.
Dzięki mózgowi myślimy, widzimy, słyszymy
i odróżniamy piękno od brzydoty, zło od dobra
i przyjemności od nieprzyjemności.
Hipokrates
Afazja – zaburzenia w słownym wyrażaniu myśli, występujące po uszkodzeniach korowych struktur mózgu. Jest jednym z objawów uszkodzenia mózgu, występując obok takich symptomów, jak plegia, pareza, ataksja, apraksja czy agnozja. Jako objaw jest skutkiem choroby neurologicznej. Przypadki izolowanych i narastających zaburzeń słownego porozumiewania się o typie afazji, bez innych objawów uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego określa się terminem afazja pierwotna postępująca, zaliczana do schorzeń neurodegeneracyjnych z grupy otępienia czołowo-skroniowego.
Mózg jest narządem, który reguluje wszystkie funkcje życiowe organizmu ludzkiego. Uszkodzenie którejkolwiek jego części może spowodować zaburzenia funkcjonowania człowieka. Zakłócenie funkcji mózgu może nastąpić z wielu przyczyn i może mieć różny charakter – trwały lub przemijający, całościowy lub dotyczący niewielkiego obszaru tego narządu, co doprowadzi do objawów zaburzeń odpowiednio niespecyficznych i specyficznych.
Do najczęstszych jednostek chorobowych powodujących trudności językowe o typie afazji należą:
- Choroby naczyniowe mózgu, na przykład udary mózgu, które stanowią przyczynę 75-80% różnych typów afazji, są spowodowane przez zmiany chorobowe w strukturach układu krążenia (stwardnienie tętnic, zwężenie tętnic, zapalenie żył, wady rozwojowe w postaci tętniaków lub naczyniaków itp.), zaburzenia w krążeniu krwi na skutek chorób serca (zapalenie wsierdzia, zwyrodnienie mięśnia sercowego, zwężenie lub niedomykalność zastawek sercowych itp.), zakłócenie krążenia krwi, będące konsekwencją chorób zakaźnych (np. kiły), zaburzenia przemiany materii (np. cukrzyca), choroby nerek ze współwystępującym nadciśnieniem oraz przewlekłe zatrucia (alkoholem, nikotyną), stany stresu i przemęczenia. Udary powstają na skutek zamknięcia, zwężenia lub pęknięcia dużej tętnicy doprowadzającej krew do mózgu lub małych wewnątrzmózgowych tętniczek. Jeżeli tętniczka ulegnie zamknięciu lub dużemu zwężeniu, występuje udar niedokrwienny mózgu, zwany zawałem mózgu, a gdy tętniczka pęknie, wtedy krew rozlewa się po określonym obszarze mózgu i dochodzi do udaru krwotocznego (tzw. krwotoku mózgowego), który określamy mianem wylewu.
- Udar niedokrwienny to najczęściej występująca postać udaru – stanowi 70-80% wszystkich przypadków. Na skutek powstania zakrzepu następuje zmniejszenie lub całkowite zablokowanie przepływu krwi, w ciągu kilku minut dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu. Występują trzy mechanizmy udaru niedokrwiennego: zakrzep tętnicy dużej, uszkodzenie małych tętniczek i zator.
- Udary krwotoczne mózgu – krwotok podpajęczynówkowy i krwotok śródmózgowy, stanowiący odpowiednio 15% i 5% wszystkich udarów mózgu. Krwotok mózgowy jest wynikiem pęknięcia tętniczki mózgowej na skutek zbyt wysokiego ciśnienia krwi, z kolei krwotok podpajęczynówkowy powstaje w wyniku wylania się krwi do przestrzeni pomiędzy dwoma oponami otaczającymi mózg w związku z pęknięciem – wrodzonego zwykle – rozszerzenia tętniczek tak zwanego tętniaka. Jest to najbardziej niebezpieczny rodzaj udaru, który dotyka ludzi młodszych – pomiędzy 40. a 50. rokiem życia. W większości przypadków, zanim nastąpi udar, u co piątego chorego pojawiają się objawy ostrzegawcze, zwane małym udarem lub przemijającym niedokrwieniem mózgu i są to najczęściej: nagłe zaburzenia czucia po jednej stronie ciała lub drętwienie połowy ciała, wykrzywienie twarzy, opadnięcie kącika warg, nagłe osłabienie kończyn jednej połowy ciała, zaburzenia mowy – staje się ona bełkotliwa, niezrozumiała, zaburzenia widzenia – niedowidzenie na jedno oko lub ograniczone pole widzenia, oraz nagłe silne bóle głowy, połączone z zawrotami, trudnością w utrzymaniu równowagi, podwójnym widzeniem, kłopotami z orientacją i zaburzeniami świadomości. Objawy te utrzymują się przez kilka, kilkadziesiąt minut, czasami do 24 godzin i samoczynnie ustępują. Wymienione incydenty, prowadzące do narastania trwałych zmian neurologicznych, bywają lekceważone przez chorych, zwłaszcza gdy objawy samoistnie ustępują. Wystąpieniu udaru sprzyjają: nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu we krwi, cukrzyca, palenie papierosów, otyłość, nadużywanie alkoholu, choroby serca, dojrzały wiek i płeć (częściej chorują mężczyźni). Objawem udaru może być niedowład, czyli osłabienie lub zniesienie czucia w obrębie twarzy, ręki, nogi po jednej stronie ciała, zaburzenie widzenia, zawroty głowy oraz zaburzenia mowy, którym mogą towarzyszyć inne deficyty wyższych czynności poznawczych.
- Urazy czaszkowo-mózgowe będące najczęściej skutkiem wypadków komunikacyjnych oraz wypadków przy pracy w zakładach przemysłowych. Do urazu dochodzi w wyniku silnego zderzenia czaszki z twardym przedmiotem. Uszkodzenie mózgu odniesione w wyniku urazu mogą powodować: wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu, zranienie mózgu i ucisk mózgu.
- Guzy mózgowe, czyli „różnorodne procesy chorobowe, w przebiegu których powstają w jamie czaszki patologiczne twory guzowate prowadzące do ucisku lub zniszczenia mózgu i często do zaburzeń płynu mózgowo-rdzeniowego. Te rozwijające się wewnątrz czaszki zmiany mogą mieć charakter nowotworowy, zapalny(ropnie), naczyniowy (tętniaki), a także być innego pochodzenia.
- Choroby zwyrodnieniowe mózgu – otępienie pierwotnie zwyrodnieniowe, do których zalicza się demencję typu Alzheimera, otępienie czołowe i otępienie czołowo-skroniowe .
- Zatrucia – mogą być spowodowane alkoholem etylowym, tlenkiem węgla, oparami środków chemicznych, ciężkimi metalami, środkami narkotycznymi, anabolikami oraz farmakoterapią.
U niektórych afatyków zaburzenia mowy cofają się do pewnego stopnia samoistnie, bez terapii logopedycznej. Zdarza się to w sytuacjach, kiedy poza trwałym uszkodzeniem pewnych okolic mózgu – były uszkodzenia przejściowe spowodowane, np. obrzękiem, zaburzeniami w krążeniu krwi, albo obniżeniem pobudliwości komórek nerwowych i przewodzenia synaptycznego.
Trwałe, organiczne uszkodzenia mózgu powodują upośledzenie danej funkcji. W takim wypadku terapia polega na zastąpieniu jej inną funkcją, mogącą uczestniczyć w danym układzie czynnościowym, np. czucie lub słyszenie- spostrzeganiem wzrokowym.
Wiele osób, które cierpią na afazję, zaraz po tym kiedy nastąpił uraz mózgu, musiało być przez pewien czas hospitalizowanych. Jednak należy pamiętać iż po wyjściu ze szpitala, osoby te wymagają dalszego leczenia.
Niestety nie zawsze wiadomo do kogo zwrócić się o pomoc. Wtedy dobrze jest się skonsultować z lekarzem, który pomoże w znalezieniu specjalisty. W większości przypadków będzie to logopeda albo neurologopeda.
Czas trwania terapii u logopedy zależy, między innymi, od tego jaki postęp jest poczyniony przy powrocie do zdrowia oraz od tego jakie są możliwości związane z terapią w danym regionie.
Wczesna rehabilitacja to wszelkie działania niefarmakologiczne, podejmowane w ciągu pierwszych tygodni od wystąpienia objawów. Najczęściej terapia prowadzona jest przez fizjoterapeutów, logopedów czy psychologów.
W początkowym okresie po uszkodzeniu mózgu istotne jest stosowanie metody pobudzania oraz metody tzw. uprzedzania, które przyśpieszają powrót wszystkich czynności mowy. Umiejętne pobudzanie chorego do prób porozumiewania się i właściwe organizowanie jego aktywności zapobiega zmianom psychogennym.
U niektórych afatyków zaburzenia mowy cofają się do pewnego stopnia samoistnie (w okresie 1-3 miesięcy), bez terapii logopedycznej. Zdarza się to w sytuacjach, kiedy poza trwałym uszkodzeniem pewnych okolic mózgu – były uszkodzenia przejściowe spowodowane, np. obrzękiem, zaburzeniami w krążeniu krwi, albo obniżeniem pobudliwości komórek nerwowych i przewodzenia synaptycznego.
Terapię mowy można rozpocząć dopiero wtedy, gdy ustąpią ostre objawy choroby, która wywołała afazję. Zajęcia logopedyczne można rozpocząć gdy chory skupia wzrok na logopedzie i nawiązuje, choć bez większej ochoty, kontakt, interesuje się otoczeniem.
W zależności od rodzaju oraz głębokości zburzeń dobierane są techniki terapeutyczne i wyznaczany jest sposób komunikowania się z chorym. Najbardziej podstawowy zadaniem w tym okresie jest przywrócenie zdolności do rozumienia przez chorego, choćby globalnie, wypowiedzi do niego kierowanych.
Przy cięższych postaciach afazji pomoc logopedy jest niezbędna i reedukcja trwa do 2-3 lat i dłużej, a mowa może nie osiągnąć poprzedniej doskonałości; może być powolna, o uproszczonym stylu, mogą też pozostać pewne trudności w rozumieniu.
Działania logopedyczne mogą być od samego początku wspierane przez kinezyterapię, farmakoterapię oraz psychoterapię.
Bibliografia
Panasiuk J., Afazja a interakcja, Lublin, 2013
www.afasystem.pl
