Terminem dyzartria określa się:
- zaburzenia mowy wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy. Wskutek uszkodzeń – o różnym stopniu i rozległości powstają zakłócenia z napięciu mięśni biorących udział w akcie mowy, co powoduje zaburzenia kontroli i koordynacji czynności tych mięśni. Pod pojęciem dyzartrii należy rozumieć szereg objawów, które w zależności od poziomu uszkodzenia sklasyfikowano w odrębne syndromy (Styczek, 1980);
- zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mówienia (Mitrinowicz-Modrzejewska, 1971).
Choć terminem tym często określa się jedynie zaburzenia artykulacji, należy pamiętać, że dochodzi do nich również w wyniku zaburzeń fonacji (generowanie dźwięków w obrębie krtani) oraz zaburzeń rezonacji (zmiana brzmienia dźwięku zachodzących w nasadzie, tj. w jamie ustnej, nosowej i części jamy gardłowej)
Dyzartria jest zaburzeniem mowy wynikającym z uszkodzeń ośrodków ruchowych kory. Dróg piramidowych (korowo jądrowych), układu pozapiramidowego, móżdżku, a także obwodowego neuronu ruchowego. Anatomicznie może być spowodowana uszkodzeniem w obrębie mózgu, pnia mózgu, móżdżku, nerwów obwodowych, złącza nerwowo-mięśniowego oraz samych mięśni. Wszelkie choroby dotyczące tych struktur mogą prowadzić do dyzartrii. Należy tu wymienić:
- choroby naczyniowe
- guzy mózgu i pnia mózgu
- chorobę Parkinsona
- choroby móżdżku
- neuropatie
- choroby neuronów ruchowych
- miopatie
- zapalenia mięśni, miastenię i inne choroby układu ruchu
Ze względu na objawy dyzartrię można podzielić (wg. Darleya, Aronsona i Browna)
- dyzartria wiotka – wywołana uszkodzeniem dolnego neuronu ruchowego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięśni aparatu mowy.
Objawy: osłabienie mięśni, np. żuchwy, warg, podniebienia miękkiego, duszności w czasie mówienia, nosowe zabarwienie głosu, osłabienie lub zanik odruchu wymiotnego
- dyzartria spastyczna – wywołana uszkodzeniem układu piramidowego (okolica ruchowa kory wraz z odchodzącym od niej szlakiem piramidowym idącym przez pień mózgu i rdzeń kręgowy od jąder ruchowych rdzenia kręgowego).
Objawy: wzmożone napięcie mięśniowe, niskie natężenie głosu, chrapliwość, zwolnione tempo mówienia, wolniejsze ruchy warg i języka
- dyzartria ataktyczna – spowodowana uszkodzeniem móżdżku i/lub dróg móżdżkowych, co wywołuje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
Objawy: hipotonia, nadmierne akcentowanie, nieregularne przerwy w artykulacji, zwolnione i nierytmiczne tempo mowy, zaburzenia płynności mowy, zaburzenia koordynacji ruchowej
- dyzartria hipokinetyczna – związana z uszkodzeniem układu pozapiramidowego (PD, PSP, MSA)
Objawy: jednostajność melodii głosu, zmniejszone akcentowanie, zatrzymanie procesu mówienia, powtarzanie głosek i sylab
- dyzartria hiperkinetyczna – wywołana uszkodzeniem układy piramidowego, jest następstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atetoza, dystonia.
Objawy: ruchy mimowolne w obrębie narządów artykulacyjnych, załamania fonacyjne, niedokładna artykulacja, zaburzenia ruchów celowych
- dyzartria mieszana – charakteryzuje się występowaniem różnych cech wymienionych powyżej rodzajów dysartrii, co ma miejsce w SM, chorobie Wilsona, SLA. Ten typ dysartrii często występuje u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych oraz niektórych chorobach.
Pacjent z dyzartrią nabytą ma problemy w artykulacji, może mieć problemy oddechowo-fonacyjne oraz z połykaniem pokarmów. Mowa jest spowolniała, często skandowana. W przypadku wystąpienia dyzartrii należy wykonać ćwiczenia oddechowo-fonacyjno-artykulacyjne, których celem ma być zmniejszenie niepłynności w mowie i poprawa jej jakości. Ćwiczenia można podzielić na oddechowo-fonacyjne, usprawniające aparat artykulacyjny – język, wargi, podniebienie.
