Niepłynność jest uniwersalną cechą spontanicznego mówienia. U każdego użytkownika języka – szczególnie w stanach zdenerwowania lub zmęczenia – można zaobserwować objawy niepłynnego mówienia.
- powtarzanie sylab i wyrazów
- przeciąganie głosek
- pauzy
- powtórki
- wtrącenia
Zazwyczaj mówienie płynne dominuje nad mówieniem niepłynnym. Niepłynność występuje szczególnie wyraźnie u małych dzieci w okresie kształtowania się mowy. Rozwojowa niepłynność mówienia (RNM) to zaburzenie swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenia jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji procesu formowania wypowiedzi w okresie intensywnego rozwoju językowego dziecka. Objawy te występują rzadko, tak że mogą być niezauważalne. Z rozwojową niepłynnością mówienia mamy do czynienia, gdy:
- występuje ona w okresie intensywnego rozwoju systemu językowego dziecka, a więc w wieku 6-7 lat
- zmniejsza się ona z wiekiem wraz z doskonaleniem się systemu językowego
Niepłynność mówienia można podzielić na:
- spastyczną, występującą na tle nadmiernych skurczów mięśni aparatu mowy
- niespastyczną, której nie towarzyszą takie skurcze
Jąkanie powstaje zwykle w wieku przedszkolny, gdyż w okresie tym istnieje szczególna podatność na wszelkie defekty mowy. Związane jest to z ogólną ruchliwością dziecka, szybkim wzbogacaniem słownictwa oraz rozwojem myślenia.
Rozumienie mowy rozwija się szybciej niż umiejętność wysławiania. Reagując zwykle emocjonalnie, dziecko nie może należycie wyrazić swoich myśli. Czuje, że nie potrafi mówić płynnie, że musi powtarzać wyrazy dotąd, dopóki nie zjawi się inny wyraz, który nie sprawi mu trudności. Powstająca dysproporcja między tym, co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć, jest źródłem napięć. Przy braku właściwej pomocy i życzliwości otoczenia jąkanie pogłębia się i w końcu towarzyszy każdej wypowiedzi dziecka. Jąkanie jest nerwicą mowy polegającą na zaburzeniu koordynacji narządów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego oraz na patologicznym wzmożonym napięciu mięśni.
Normalny proces mówienia polega na szybkich, rytmicznych i skoordynowanych ruchach mięśni wszystkich trzech narządów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, a napięcie mięśni jest minimalne. U osób jąkających się patologicznie napięcie mięśni powyższych narządów doprowadza do zablokowania głosu. Zaburzone są rytm i tempo mowy. Dochodzi do mówienia na wdechu, powtarzanie sylab i natężonego wypierania dźwięków.
Jeśli dziecko uświadomi sobie swą nieudolność, powstaje lęk przed mówieniem. Nadmierna samokontrola procesu mówienia lęk ten pogłębia. Jąkanie nasila się, a niewłaściwy stereotyp mowy utrwala. Powstaje błędne koło: dziecko boi się mówić, aby się nie zająknąć, a jąka się z poczucia niepewności i strachu przed wypowiedzeniem słowa.
Nerwowa atmosfera, wieczny pośpiech, zbytnia surowość, dokuczanie dziecku, przedrzeźnianie – to wszystko stwarza podatny grunt dla nerwicy mowy. Przyczyną jąkania mogą być nadmierne wymagania , ponaglanie do odpowiedzi, brutalne przełamywanie leworęczności, ośmieszanie dziecka, straszenie negatywnymi ocenami.
Rodzicu, jeżeli Twoje dziecko się jąka……….
- Cierpliwie wysłuchaj tego, co chce Ci powiedzieć, reagując na treść jego komunikatu, a nie fakt jąkania się
- Nie mów do niego: „nie jąkaj się” – takimi uwagami zwiększasz jedynie jego zakłopotanie i frustrację
- Jeśli dziecko podczas mówienia jest nadmiernie podniecone i napięte, zamiast komunikatu „mów wolniej”, możesz powiedzieć mu: „spokojnie, mamy dużo czasu na rozmowę”
- Nie każ dziecku mówić wolniej lub powtarzać, takie uwagi wkraczają w spontaniczność mówienia, kierując uwagę na to, jak dziecko mówi, zamiast na to co mówi
- Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie a pytania. To zwiększa jego niepewność, powoduje zawstydzenie i trudności w sytuacjach, gdy będzie musiało coś powiedzieć samo
- Nie podkreślaj faktu, że dziecko mówi płynnie – pomyśli, że tylko wtedy je kochamy (reaguj tak samo wtedy, gdy mówi płynnie i się jąka)
- Pamiętaj, pełna płynność nie istnieje, zarówno dorośli, jak i dzieci wykazują niepłynności podczas różnych sytuacji
- Zwolnij tempo mowy i posługuj się słownictwem dostosowanym do wieku i możliwości poznawczych dziecka. Buduj krótkie komunikaty, pamiętając o kontakcie wzrokowym i modulacji głosu oraz barwnej mimice
- Bądź świadomy tego, że dla dziecka jesteś wzorem do naśladowania – zwracaj uwagę na własny sposób mówienia
- Jeżeli w mowie dziecka coś Cię niepokoi, nie komentuj tego przy nim, zgłoś się do logopedy
Bibliografia
Tarkowski Z., Jąkanie, Gdańsk
Lichota E.J., Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia
Bijak E. Kamińska D., V Ogólnopolska Konferencja Naukowa z okazji Światowego Dnia Jąkających, Katowice 2012
