Słuch podobnie jak wzrok, należy do receptorów o dalekim zasięgu i odgrywa u człowieka bardzo ważną rolę w orientacji przestrzennej i poznawaniu rzeczywistości. Słuch w przeciwieństwie do wzroku odbiera bodźce bez udziału woli, działa stale, nawet we śnie. Określany jest jako najważniejszy zmysł społeczny. Jego uszkodzenie bądź utrata zaburza interakcję społeczną między ludźmi.

Znaczenie słuchu

  • służy rozwojowi mowy i porozumiewania się
  • dostarcza sygnałów informacyjnych, ważnych dla fizycznego bezpieczeństwa
  • jest ciągłym źródłem informacji o rzeczach i zdarzeniach w otoczeniu
  • pomaga w osiąganiu i utrzymaniu sprawności fizycznej
  • jest instynktownie uwarunkowanym łącznikiem uczuciowym z otaczającym światem, przyczyniającym się do zachowania zdrowia psychicznego i poczucia bezpieczeństwa
  • słuch oraz mowa wewnętrzna wykształcona w procesie komunikacji sterują naszym zachowaniem. Poprzez mowę przyswajamy sobie zasady współżycia z otoczeniem i z tego punktu widzenia słuch jest jednym z najważniejszych czynników kształtowania osobowości
  • słuch wpływa na kształtowanie osobowości, bo umożliwia przekazywanie nastrojów, oddaje atmosferę danej chwili, wzbogaca świat uczuć, daje zdolność głębszego przeżywania zdarzeń i zapobiega ich powierzchownemu traktowaniu
  • mowa rozwijana drogą słuchową jest najważniejszym środkiem kontaktów międzyludzkich, umożliwia przekazywanie informacji, okazywanie empatii względem innej osoby, rozumienie argumentów, uczuć osób z otoczenia, umożliwia zwalczanie nawyków egocentrycznych

 

Przyczyną nieharmonijnego rozwoju dziecka w wielu sferach jego życia może być uszkodzenie słuchu.

Do najczęstszych przyczyn wad słuchu zalicza się wszelkie następstwa infekcji górnych dróg oddechowych oraz zmiany, które powstają w uchu środkowym po przebytych przeziębieniach. W wieku poniemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym uszkodzenie słuchu może być następstwem nawracających zapaleń ucha środkowego, trąbek słuchowych, nosa, zatok, a także powikłaniem zapalenia przyusznic. Każde zapalenie uszu powinno być leczone laryngologicznie, często wymaga podawania dziecku antybiotyków. Przy nawracających zapaleniach uszu należy po zakończonym leczeniu przeprowadzić kontrole badanie słuchu.

Rodzice powinni obserwować, jak dziecko funkcjonuje w domu i grupie rówieśniczej. Bardzo ważne jest sprawdzanie reakcji dziecka na dźwięki z otoczenia i mowę. Dziecko, które nie słyszy dźwięku, nie szuka jego źródła, nie reaguje na polecenia, wymaga wielokrotnych powtórzeń mówionych coraz głośniej, staje blisko telewizora, ciągle dopytuje lub odpowiada nie na temat. Mylące może być mimo wszystko dość dobre rozumienie mowy przez dziecko, nawet gdy ma ono słaby słuch. Dziecko uczy się odczytywać mowę z ruchów warg, gestykulacji oraz mimiki twarzy, a także potrafi osadzić wypowiedź w konkretnej sytuacji. Obserwuje otoczenie i uczy się zachować towarzyszących mowie dźwiękowej. Takie postępowanie dziecka często usypia czujność rodziców i opóźnia postepowanie diagnostyczne. Nawet, gdy dziecko ma nieznaczny niedosłuch, może być rozkojarzone, może mieć problemy z koncentracją uwagi, a jego mowa będzie niewyraźna. Może wolniej rozwijać się i uczyć. Starsze dzieci będą się skarżyły na uczucie zatkania ucha i szum uszny. Będą miały problemy z rozumieniem mowy wtedy, gdy w rozmowie uczestniczy większa liczba osób, a także gdy oglądają programy telewizyjne lub rozmawiają przez telefon. Pojawiają się u nich trudności z nauką czytania i pisania.

Dziecko uczy się mówić przez naśladowanie słyszanych w otoczeniu dźwięków oraz kontrole nad własnym głosem. Nauka mowy jest najintensywniejsza w ciągu pierwszych 18 miesięcy życia, a pierwsze 2-3 lata życia są okresem krytycznym dla jego rozwoju. Po tym czasie wszystkie struktury języka są już wypracowane. Dlatego tak ważne jest, aby zbadać słuch dziecka, gdy rozwój jego mowy oraz funkcjonowanie budzą niepokój.

Drugim bardzo ważnym czynnikiem zakłócającym rozwój mowy są zaburzenia słuchu fonematycznego. To właśnie słuch mowny (fonematyczny, fonemowy, fonologiczny) w dużym stopniu wpływa na prawidłowości procesu rozwoju mowy, a w późniejszym okresie rozwoju dziecka może rzutować na opanowanie umiejętności czytania i pisania.

Słuch fonematyczny to właściwa wyłącznie człowiekowi umiejętność różnicowania dźwięków mowy charakterystycznych dla danego języka. To zdolność rozpoznawania i różnicowania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów.

Prawidłowy słuch fizjologiczny warunkuje wykształcenie się słuchu fonematycznego.

Odpowiednio wykształcony słuch fonematyczny warunkuje osiągnięcie prawidłowego rozwoju mowy, umożliwia postrzeganie różnic między słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie np. bułka-półka, góra-kura. Pozwala na prawidłowe dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów co prowadzi w konsekwencji do opanowania bardzo trudnej umiejętności jaką jest nauka czytania i pisania. Najsilniej rozwój słuchu fonematycznego określa się na okres między 1 a 2 rokiem życia człowieka.

Wczesne usprawnianie narządu słuchu dziecka, również zdrowego, pomaga w szybkim opanowaniu rozumienia mowy, stanowi fundament dla późniejszego rozwoju mowy czynnej oraz umożliwia lepszy rozwój umysłowy dziecka.

Wychowanie powinno opierać się na tzw. wychowaniu słuchowym, które ma na celu zainteresowanie światem dźwięków przez dostarczanie dziecku różnego rodzaju bodźców dźwiękowych.

Dla noworodka ważne są wyraźna mimika twarzy, intonacja głosu i gest, które ułatwiają rozumienie mowy. Wypowiedź słowną powinien wyprzedzać gest. Taki sposób postępowania stwarza dziecku okazję do zwrócenia uwagi na twarz i usta osoby mówiącej. Z drugiej strony, w przypadku niezrozumienia wypowiedzi słownej gest i mimika ułatwiają odbiór komunikatu. Dla uzyskania dobrych rezultatów niezbędne jest zainteresowanie dziecka komunikacją słowną oraz jego własna potrzeba uczenia się mowy.

Bibliografia

Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa, 1998
Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, Warszawa, 1981
Styczek I., Logopedia, Warszawa, 1981
www.eksperciwoswiacie.pl