Otępienie jest pojęciem wieloznacznym, ale zawsze dotyczy zmian jakie zachodzą w obrębie ośrodkowego układu nerwowego na poziomie komórkowym. Na ogół jest to proces postępujący, nieodwracalny, kończący się zmianami w każdej sferze życia psychicznego, fizycznego i społecznego człowieka.

Otępienie dotyczy wielu zaburzeń funkcji mózgowych o mniej luba bardziej znanej etiologii. Wspólną ich cechą jest fakt, że powodują holistyczny, ogólny i nieodwracalny rozpad zdolności intelektualnych. Globalny, trwały spadek sprawności intelektualnej w następstwie uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Otępienie ujawnia się w narastających ograniczeniach w zakresie pamięci i uczenia się, zdolności rozumienia, liczenia, abstrahowania, pojmowania nowych sytuacji i planowania działań, kompetencji językowych i komunikowania się, orientacji w czasie, przestrzeni i sytuacji. Regułą też stają się zaburzenia w zakresie uczuciowości (drażliwość i chwiejność afektywna) i wolicjonalno-motywacyjne. Poza powolnym pogarszaniem się funkcji umysłowych (intelektualnych, emocjonalnych i behawioralnych) następuje stopniowe pogarszanie funkcjonowania społecznego. Efektem postępujących, nieodwracalnych organicznych zmian są narastające zaburzenia osobowości i postępujący spadek samodzielności funkcjonowania.

Podział otępienia jest ściśle związany z przyczyną:

  • otępienie w chorobie Alzheimera – najczęstsze
  • otępienie naczyniowe – spowodowane chorobą naczyń mózgowych
  • otępienie występujące w innych chorobach
    • dotyczących pierwotnie mózgu
      • Choroba Parkinsona
      • Choroba Wilsona
      • Pląsawica Huntigtona
      • Choroba rozsianych ciał Levy’ego
    • wtórnie dotyczących mózgu:
      • zaburzenia metaboliczne (niedoczynność i nadczynność tarczycy, nadmiar wapnia we krwi)
      • niedobory witaminowe (zwłaszcza grupy B:tiaminy, B12 oraz kwasu foliowego)
      • choroby autoimmunologiczne, stwardnienie rozsiane
      • neuroinfekcje, AIDS
      • guzy i urazy mózgu
      • inne

O pierwszych symptomach choroby Alzheimera można przeczytać w poradniku zamieszczonym na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera.